आजको शिक्षा संवाददाता
नेपालको सुरम्य र दुर्गम क्षेत्र बझाङ र बाजुरा जिल्लामा विगत थोरै वर्षमा एउटा उल्लेखनीय रूपान्तरण भइरहेको छ–बाल क्लबकी अध्यक्ष सीमा थापाको अटल नेतृत्व र समर्पणका कारण । कोटिखेत माविको बाल क्लबकी अध्यक्ष सीमाले आफ्नो समुदायका किशोरी तथा महिलाको आशा, मर्यादा र सशक्तिकरण बढाउन महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरिरहेकी छिन् ।
सीमाको सशक्तिकरणको यात्रा महिनावारीविरुद्ध बालिका शिक्षाका लागि दृढ संकल्प र इच्छाबाट शुरु गरिएको थियो । ग्रामीण पृष्ठभूमिबाट आएकी उनी लजालु थिइन् । बोल्न हिचकिचाउँथिन् । यद्यपि, उनको समुदायमा किशोरी र महिलाहरूले सामना गर्ने असंख्य चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्ने उनको जोशले आफ्नो विद्यालयमा केटीहरूको क्लबमा सामेल हुन प्रेरित गर्यो ।
शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, फोहोर व्यवस्थापन र विद्यालय वातावरणको समग्र विकासमा केन्द्रित स्पष्ट दृष्टिकोणका साथ सीमाले आफ्ना साथी विद्यार्थीहरू र समुदायका सदस्यहरू, सबैभन्दा महत्वपूर्ण रूपमा अभिभावकहरूको जीवन सुधार गर्ने लक्ष्यमा लिइयोे । विशेषगरी महिनावारी स्वास्थ्य उनको मुद्दा भयो । गरिबी, अशिक्षा र अन्धविश्वासले प्रायः प्रगतिको बाधक बनेको क्षेत्रमा सीमाले यथास्थिति परिवर्तन गर्ने आफ्नो लक्ष्य बनाइन् ।
‘डिग्निटी फर वुमन प्रोजेक्ट’ (Dignity for Women)को ब्यानरमुनि सीमा र उनको समर्पित बाल क्लब सदस्यहरूले REED नेपाल, Green Tara नेपाल र स्थानीय सरकारको प्राविधिक सहयोगमा विशेषगरी विद्यालय जाने केटीहरूको महिनावारी स्वास्थ्य र सरसफाइलाई सम्बोधन गर्ने उद्देश्यले पहलहरू शुरु गरे । तिनीहरू धेरै खुशी छन् । उनीहरुले महिनाबारी भएका बेला उनीहरुको प्रयास शैक्षिक निरन्तरतामा परिणत भएको छ । यस परियोजनाले विद्यालय, घर र समुदायमा हुने यौनजन्य तथा लैङ्गिक हिंसालाई न्यूनिकरण गर्न ठूलो योगदान गरेको छ ।
सीमाको नेतृत्व र Dignity for Women Project को प्रयासले विद्यालय तथा घरमा परिस्थिति र व्यवहारमा परिवर्तन आएको छ । उनीहरूले खुला छलफलहरू शुरु गरे । केटीहरूलाई आफ्ना चुनौतीहरू साझा गर्न सुरक्षित ठाउँ सिर्जना गरेर महिनावारी स्वास्थ्यको बारेमा सचेतना जगाउन अथक प्रयास गरे । सीमा र उनको टोलीको सहयोग, मार्गदर्शन र वकालतका कारण आज बझाङ र बाजुरा (खप्तड छन्ना गाउँपालिका र छेडेदह गाउँपालिका)का केटीहरू नियमित रूपमा विद्यालय जान्छन् । महिनावारी वरिपरि रहेको वर्जित बिस्तारै हट्दै गएको छ । तर, सीमाको प्रभाव यतिसम्म मात्रै सीमित रहेन । विद्यालयहरूमा सरसफाइप्रति प्रतिबद्धताका साथ उनीहरूले सामाजिक सञ्जाल प्रयोग गरे । सचेतना जगाउन र स्वच्छता प्रवद्र्धन गर्न नगद पुरस्कारसहित प्रतियोगिताहरू आयोजना गरे । सार्थक परिवर्तनका लागि सामुदायिक संलग्नता आवश्यक छ भन्ने कुरामा उनी दृढ विश्वास गर्छिन् । उनले आफ्ना साथीहरू, शिक्षकहरू र समुदायका सदस्यहरूलाई साझा लक्ष्यहरूतर्फ सँगै काम गर्न जुटाइरहेकी छिन् । बालबालिका, लैङ्गिक केन्द्रित शिक्षक, सामाजिक परिचालकहरूको नेतृत्वमा विद्यालय र समुदायहरूमा अतिरिक्त पाठ्यक्रम गतिविधिहरूले मासिक धर्म चक्रसँग सम्बन्धित गहिरो जरा गाडिएको हानिकारक अभ्यासहरूलाई रूपान्तरण गर्यो ।
सीमा र उनको टोलीले सामना गरेको सबैभन्दा ठूलो चुनौती Chaupadi M Menstruation Taboo थियो जुन यस क्षेत्रमा गहिरो रूपमा फैलिएको र हानिकारक अभ्यास थियो । तिनीहरूले अभियानहरूको एक श्रृंखला चलाए र दृढ संकल्पद्वारा यो अभ्यासलाई प्रतिबन्ध लगाउन सफल भए । थप रूपमा, तिनीहरू REED Nepal and Green Tara Nepal को आर्थिक सहयोगमा अब समुदायमा चेतना फैलाउन तथा दिगो परिवर्तन सुनिश्चित गर्न स्थानीय धार्मिक नेताहरूलाई प्रशिक्षण दिन पनिउनीहरु लागेका छन् ।
सीमाको सफलताका लागि सहकार्य महत्वपूर्ण भएको छ । उनी विश्वास गर्छिन्–दुर्गम गाउँहरूलाई (खप्तड छन्ना गाउँपालिका र छेडेदह गाउँपालिका) प्रगतिको मोडेलमा रूपान्तरण गर्ने DWP को लक्ष्यहरूलाई बलियो बनाउन करुणा ट्रस्ट (Karuna Trust), स्थानीय सरकारहरू र संस्थाहरूसँग मिलेर काम गर्नु पर्छ । REED नेपाल र ग्रीन तारा नेपालसँगको सहकार्यमा विकसित विद्यालयहरूमा गुनासो व्यवस्थापन प्रणालीले समस्याहरूलाई सम्बोधन र दक्षता वृद्धि गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ ।
सीमा थापाको यात्रा नेतृत्वको शक्ति, दृढ संकल्प र अरूको जीवनमा सुधार गर्ने गहिरो प्रतिबद्धताको प्रेरणादायी प्रमाण हो । बझाङ र बाजुरा (खप्तड छन्ना गाउँपालिका र छेडेदह गाउँपालिका)का लागि उनको दृष्टिकोण नमूना गाउँको रूपमा आकार सहयोगीसिद्ध भइरहेको छ । आफ्नो निःस्वार्थ समर्पणका साथ सीमाले नेपालका केटी र महिलाहरूका लागि समानतापूर्ण भविष्यका निम्ति बाटो उज्यालो गरिरहेकी छिन् । उनलाई परिवर्तनको ज्योतिका रुपमा समाजले लिन थालेको छ । सीमाको कथाले हामीलाई सम्झाउँछ कि परिवर्तन सम्भव छ । सबैभन्दा दुर्गम र चुनौतीपूर्ण परिस्थितिहरूमा पनि जब सीमा जस्ता अभियन्ताहरूले उदाहरणको रूपमा नेतृत्व गर्छन् र अझ राम्रो गर्न सबैजनामा प्रेरित हुने अवस्था आइरहन्छ ।
